شکل‌گیری سایبر ژورنالیسم در عرصه خبررسانی زمان و مکان را درنوردیده و بن‌بست‌های تحمیل شده در روزنامه‌نگاری سنتی از قبیل محدودیت در تیراژ، مکان و زمان را به چالش کشیده است و تعاملی بودن جزء لاینفک رسانه‌های مبتنی بر وب است. دراین‌خصوص با آقای دکتر علی‌اصغرفرامرزیان، استاد تکنولوژی رسانه‌ها در دانشگاه‌های کشور به گفتوگو نشستیم. ایشان که ده‌ها کتاب و مقالات فراوانی در زمینه رسانه‌ها نوشته‌اند در این مصاحبه بیشتر پاسخگوی سؤالات ما در زمینه زیربنا‌های رسانه‌های مجازی بودند تا کارایی این رسانه‌ها را بیشتر مورد بررسی قرار دهیم.
- زیرساخت‌های رسانه‌های مجازی در دنیای کنونی چیست؟
معتقدان به جهانی شدن به آینده جهانی می‌اندیشند که در قلمرو آن همه چیز در حال انتقال است. اینترنت مهم‌ترین رسانه فراهم‌کننده فضای مجازی حداقل دارای بیش از 6 میلیون بزرگراه است که می‌تواند تمامی اطلاعات را با سرعت حداقل 120هزار مایل در ثانیه برای نزدیک به 3میلیارد شهروند خود به سراسر جهان‌منتقل کند.
- زمینه‌های این دانش چیست؟
جهانی شدن واقعیت روبه گسترشی است که همه عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جهان را تحت‌تأثیر قرارداده و تمامی کشورها را به‌گونه‌ای با آن درگیر کرده است. به‌نظر من این پدیده به‌خاطر شاخصه‌هایی مانند انعطاف‌پذیری، ایجاد رقابت و قدرت مدیریت هم‌اکنون به‌طور جدی به عنوان یک مؤلفه تولید ثروت در دنیا برای شهروندان مطرح شده است.
- این اتفاق با این سرعت چگونه رخ داده است؟
سرمایه‌گذاری برای بستر‌سازی مهم‌ترین اصل دستیابی به این امکان است. سرمایه‌گذاری فرا ملی در همه بخش‌های این پدیده در زمینه‌های صنایع اطلاعات، تجارت رسانه‌ای، طرح‌ها و برنامه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری خدمات پیشرفته، بهداشت، آموزش، تکنولوژی، تولید، حمل‌ونقل، تجارت، توریست، اطلاعات جنگ‌افروزی و صلح‌طلبی، چرخه‌های اقتصادی رکود و رونق بازار، مستغلات، محیط‌زیست، مدیریت، فرهنگ و... باعث نیاز و اجبار به شبکه‌ای شدن شده است.
- سرمایه‌گذاری در این مورد چگونه است؟
ابتدا برای بررسی‌های شاخص‌های آماری و گزارش‌های بین‌المللی بیشترین تأکید بر دسترسی و زیرساخت ICT است. مهم‌ترین آنها توانایی شبکه‌های رسانه‌ای مانند اینترنت، پهنای باند بین‌المللی و ارائه تسهیلات آن، افزایش تعداد کاربران اینترنت، تعداد کامپیوترها، تعداد تلفن همراه، تعداد خطوط تلفن ثابت و تعرفه‌های مناسب دسترسی از شاخصه‌های سرمایه‌گذاری و پیشرفت در این زمینه هستند.
- آیا شاخصی برای مقایسه هست؟ این بررسی چگونه انجام می‌گیرد؟
مهم‌ترین بررسی‌کننده این بستر در جهان، اتحادیه ارتباطات بین‌المللی ITU (International Telecommuni cation Union ) است. این اتحادیه به‌عنوان مهم‌ترین عوامل جهت شناسایی آینده پیشرفت کشورهای جهان در امر ICT تلقی می‌شود. بررسی‌های این مرکز معتبرترین منبع توسعه ICT جهانی است. در واقع متغیرهای شاخص مورد بررسی آن دسترسی‌های دیجیتال و رتبه‌بندی کشورهای جهان است. شاخصه‌های کلیدی در این اتحادیه در چهار حوزه زیرساخت، میزان دسترسی، به‌کارگیری و بالاخره توجه خاص به تجارت در تمامی حوزه‌های محصولات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری ICT است. امتیازات کشورها در 4گروه عالی، بالا، متوسط و پایین به آنها تعلق می‌گیرد. در هر حال این گزارش توجه اساسی دارد به توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در زمینه‌های ضروری ICT در جهان.
- وضعیت ایران در این بررسی‌ها چگونه است؟
ایران متأسفانه در گزارش جهانی ITU از سال 2004 به بعد امتیاز لازم برای قرار گرفتن در لیست 122 کشور مورد ارزیابی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات را نیاورده است. این گزارش نشان می‌دهد کشور ما در زمینه‌های توسعه ICT بالاخص آمادگی الکترونیکی به‌منظور برنامه‌ریزی برای توسعه زیرساخت‌ها، هنوز به قابلیت‌های لازم از جنبه‌های مختلف فنی و سازمانی از منظر شاخص‌های جهانی نزدیک نشده است.
- وضعیت کشورهای دنیا چگونه است؟
در این گزارش حدودا 67 کشور با شاخص متغیر و خوب در بررسی‌ها و مقایسه‌ها رقابت دارند. دانمارک، سوئد، سنگاپور، فنلاند، سوئیس، هلند و آمریکا معمولا جزء 7 کشور اول و موزامبیک، نیجریه، زامبیا، بنگلادش اتیوپی، آنگولا، برونئی و چاد در انتهای لیست 122 کشور مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند.
- تا جایی‌که اطلاع داریم شما در زمینه آموزش مجازی فعالیت دارید؛ دنیای کنونی چقدر روی آموزش از این طریق فکر می‌کند؟
با توجه به مقدمات فوق باید بپذیریم که در این فرایند آموزش یکی از مؤثرترین و بی‌خطر‌ترین عوامل مربوط به تکنولوژی اینترنت است و به همین دلیل شدیدا مورد استقبال جهانیان قرار گرفته است. آموزش در اینترنت پس از ای‌میل دومین کاربرد را به‌خود اختصاص داده است. این تکنولوژی حتی برای مخالفین خود در این زمینه کوچک‌ترین تردیدی باقی نگذاشته است. اینترنت به‌عنوان ابزاری برتر در بسیاری از مکان‌ها راه دشوار آموزش را نزدیک، هزینه‌های آن را ارزان و اهالی علم و تحقیق را به چالشی سودمند فراخوانده است. زمینه‌های تحقیق و پژوهش را سهل‌الوصول کرده است. امکان رابطه‌ای سالم و سریع را بین همه اندیشمندان جهان به‌وجود آورده و از همه اینها مهم‌تر آنها را از بایگانی کردن علم قدیمی خود منع و به رقابت روزآمد کردن آن تشویق می‌کند. در طول قرون آموزش وامدار ابزار و منابعی بوده که دسترسی به آنها با صرف عمرمحقق و تحقیق همراه بوده است و چه بسا پژوهش‌ها و پژوهشگران فراوانی به‌علت فقدان ابزار و ماخذ در این راه متوقف شده‌اند. امروز همگان پذیرفته‌اند این راه دشوار به سریع‌ترین شکل ممکن شده و به ساده‌ترین صورت قابل دسترسی است. آموزش‌گران همیشه در آرزوی استفاده توامان ابزار دیداری، نوشتاری و شنیداری بوده‌اند تا در ارتقای تحصیل و تدریس بالاترین تأثیر را حاصل کنند. تجهیزات چند رسانه‌ای به‌عنوان بزرگ‌ترین ابزار اینترنت و قدرت بهره‌گیری از این تسهیلات بالقوه، جست‌و‌جو درباره موضوع را در هر نقطه جهان ممکن ساخته است. به‌نظر من بهره‌مندی فراگیر از همه ابزار در آموزش رمز موفقیت این شیوه خواهد بود.
- وضعیت این آموزش در ایران چگونه است؟
در پاسخ به این سؤال باید برگردم به همان سوال اول. به هرحال این آموزش سنتی نیست، یک آموزش تکنولوژی است و نیاز به ابزار تکنولوژیک دارد. گزارش ITU شامل این سؤال هم می‌شود. کلا بستر فعالیت‌های مجازی در کشور ما مشکلات اساسی دارد. کشوری که اینترنت ندارد نمی‌تواند دانشگاه مجازی داشته باشد. شاید دانشگاه‌ها بتوانند امکانات تکنولوژیک را فراهم کنند ولی این امکانات برای دانشجویان فراهم نیست.
- آیا زیرمجموعه‌های دیگر این آموزش در ایران موجود است؟
سیستم آموزشی در ایران قدیمی است و آموزش مدرن نیاز به بازنگری جدی دارد. مقصد آموزش مدرن توسعه کار و تخصص است. سرعت در آموختن و پیوستن به دنیای کاربردی از اهداف اصلی این آموزش است. علاقه برای دستیابی آموزش تکنولوژیک خصوصا در زمینه‌های رسانه‌ای در ایران بسیار اندک است. به‌طور کلی تکنوکراسی در دنیای سنتی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات است.
- آیا این آموزش در ایران مؤثر است؟
به‌هرحال بدون توجه به پاسخ سؤال قبل جواب مثبت است. 40میلیون از جمعیت 75میلیونی ما را سنین بین 17 تا 37 سال تشکیل می‌دهند. اکثریت این جمعیت با توجه به فرهنگ آموزش در کشور به‌دنبال تحصیل در مقطع آموزش عالی هستند. ایران با داشتن 2/ 14میلیون دانش‌آموز و با رشدی که در این مقطع سنی خواهد داشت در سال 1404 جمعیت دانش‌آموزی آن به 20میلیون نفر خواهد رسید. کشور ما با 2/ 8میلیون نفر کودکی که هنوز به مدرسه راه نیافته‌اند به‌عنوان یکی از جوان‌ترین کشورهای دنیا، به نسبت جمعیت و فرهنگ آموزشی خود نیازمند‌ترین کشور به آموزش است. این آمار نشان می‌دهد نظام آموزشی ایران تا 20 سال آینده حداقل سالانه با بیش از یک میلیون علاقه‌مند ورود به دانشگاه مواجه است. بدیهی است در موارد دیگر این آمار هیچ استدلالی را نیاز ندارد تا بیانگر اهمیت بیشتر آموزش عالی در زمانی نه چندان دور باشد.
